ในยุคที่ร้านสะดวกซื้อแบรนด์ใหญ่ (Chain Convenience Stores) แผ่ขยายไปทั่วทุกหัวมุมถนน "ความสะดวก" กลายเป็นปัจจัยหลักในการบริโภค อย่างไรก็ตาม กระแสความยั่งยืนกำลังผลักดันให้เกิดการตั้งคำถามใหม่ว่า การซื้อของที่สะดวกที่สุดนั้น คือการซื้อของที่ "ดีที่สุด" หรือไม่? เทรนด์การหันมาสนับสนุน "ร้านค้าชุมชน" และ "ร้านเล็ก" จึงไม่ได้เป็นแค่ความรู้สึกดี แต่คือกลยุทธ์สำคัญในการสร้างความยั่งยืนทางเศรษฐกิจและสังคมที่จับต้องได้

 

ยุคทองของร้านค้าปลีกท้องถิ่นในอดีต
 

ในช่วงก่อนทศวรรษ 1990 หรือประมาณ พ.ศ. 2523 – 2533 ร้านค้าปลีกท้องถิ่น เช่น ร้านโชห่วยและตลาดสด เป็นช่องทางหลักที่คนไทยซื้อสินค้าอุปโภคบริโภค โดยในปี 2523 ร้านค้าท้องถิ่นครองส่วนแบ่งตลาดถึง 80-90% ของการค้าปลีกทั้งหมด มีตลาดสดรวมกันทั่วประเทศมากกว่า 10,000 – 15,000 แห่ง

ซึ่งคำนวณจากจำนวนชุมชนและหมู่บ้านในสมัยนั้น ที่มีประมาณ 70,000 หมู่บ้าน ซึ่งเกือบทุกชุมชนจะมีตลาดสดหรือตลาดนัดอย่างน้อย 1 แห่ง นอกจากนี้ ร้านค้าปลีกท้องถิ่นยังมีจำนวนมากถึง 500,000 แห่ง มีจุดเด่นที่น่าสนใจในยุคนั้นคือ

จึงถือได้ว่าในช่วงเวลานั้นเป็นยุคทองของร้านค้าปลีกท้องถิ่น เพราะเป็นศูนย์กลางของเศรษฐกิจชุมชน สามารถกระจายรายได้สู่เกษตรกรและผู้ค้ารายย่อยได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยเกษตรกรได้รับส่วนแบ่งสูงถึง 30-50% จากราคาขายในตลาดสด มากกว่าการกระจายรายได้จากซูเปอร์มาเก็ตไปสู่เกษตรกรที่มีสัดส่วนตัวเลขเพียง 5% เท่านั้น

 

 

ช่วงหลังปี 1990 หรือตั้งแต่ 2533 เป็นต้นมา ร้านค้าปลีกยุคใหม่ได้เข้ามาเปลี่ยนภูมิทัศน์การค้าปลีกของไทยให้แตกต่างไปจากเดิม ในปี 2021 มีร้านโชห่วยและร้านค้าท้องถิ่นประมาณ 400,000 แห่ง ลดลงจาก 500,000 แห่งในอดีต และคาดว่าลดลงปีละ 25,000 แห่ง เนื่องจากการแข่งขันจากร้านสะดวกซื้อ รวมถึงตลาดสดที่ลดลงทั่วประเทศเช่นกันโดยมีประมาณ 7,000 – 8,000 แห่ง 

 

ถ้าดูมูลค่าตลาดค้าปลีกคาดว่ามีมูลค่า 5.4 ล้านล้านบาทในปี 2025 และจะโตไปจนถึง 7.1 ล้านล้านบาทในปี 2030 อย่างไรก็ตาม การเติบโตนี้ส่วนใหญ่มาจากค้าปลีกยุคใหม่ โดยในปี 2024 ร้านค้าท้องถิ่น ครองส่วนแบ่งตลาดเพียง 44.73% ในขณะที่ร้านสะดวกซื้อครองถึง 39.33% และตัวเลขการขยายสาขาของร้านค้าปลีกยุคใหม่ก็มีแนวโน้มที่จะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ 

และคาดว่าร้านค้าปลีกยุคใหม่จะมีสาขาเกิน 27,000 แห่งภายในปี 2030 ซึ่งความได้เปรียบของร้านยุคใหม่คือมีเครือข่ายใหญ่และอำนาจตลาดสูงกว่า โดย convenience stores คิดเป็น 20% ของส่วนแบ่งตลาดสินค้าอุปโภคบริโภคสะท้อนถึงการสูญเสียโอกาสทางเศรษฐกิจของค้าปลีกชุมชนได้อย่างชัดเจน

 

เปรียบเทียบความต่าง! การหมุนเวียนเม็ดเงิน ค้าปลีกชุมชน VS ค้าปลีกยุคใหม่
 

ข้อแตกต่างที่สำคัญที่สุดระหว่างร้านเล็กกับเชนร้านใหญ่คือ "การหมุนเวียนของเม็ดเงินในท้องถิ่น (Local Multiplier Effect)" มีการวิเคราะห์กันว่า หากผู้บริโภคใช้จ่ายที่ร้านค้าชุมชน 100 บาท เม็ดเงินกว่า 45-68 บาท จะถูกนำไปใช้จ่ายต่อในพื้นที่ เช่น จ่ายค่าเช่าให้กับเจ้าของอาคารท้องถิ่น จ้างคนงานในพื้นที่ หรือซื้อวัตถุดิบจากตลาดใกล้เคียง ในทางกลับกัน เงินจำนวน 100 บาทที่จ่ายให้เชนร้านสะดวกซื้อ จะมีเงินไหลออกนอกชุมชนไปสู่สำนักงานใหญ่เกือบ 86 บาท
 

และการใช้จ่ายกับร้านค้าชุมชนยังส่งผลดีสู่เทรนด์ไทยยั่งยืนในอีกหลายมิติเช่น
 

1.การกระจายรายได้สู่ฐานราก
 

 

การใช้จ่ายกับร้านค้าในท้องถิ่นยังช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจในพื้นที่ใกล้เคียงให้เติบโตได้เพราะร้านค้าต้องใช้สินค้า /วัตถุดิบ จากเกษตกรในพื้นที่ ต่างจากเชนร้านเครือข่ายที่ส่วนใหญ่ใช้ระบบซัพพลายเชนของบริษัทแม่โดยข้อมูลระบุว่าในระบบค้าปลีกยุคใหม่ เช่น ซูเปอร์มาร์เก็ต เกษตรกรได้รับส่วนแบ่งเพียง 5% จากราคาขายสินค้าเท่านั้น

 

2.สุขภาพของคนในชุมชนที่แข็งแรงกว่า
 

ตลาดสดกระตุ้นให้คนไทยซื้อผักผลไม้สดทุกวัน ส่งผลให้ปริมาณการบริโภคผักสูงขึ้นและลดความเสี่ยงโรคอ้วน ในทางตรงข้าม เชนใหญ่โปรโมทอาหารแปรรูปที่อุดมด้วยน้ำตาล ไขมัน และเนื้อสัตว์ ทำให้อัตราอ้วนในไทยเพิ่มสูงมาก โดยเฉพาะในเมืองที่ใช้ซูเปอร์มาร์เก็ตเป็นหลัก การบริโภคน้ำตาลเพิ่มขึ้น 3 เท่า ซึ่งเชื่อมโยงกับโรคหัวใจ เบาหวาน และมะเร็ง

 

3.ลดขยะและรักษ์โลก
 

ร้านค้าท้องถิ่นช่วยลดผลกระทบสิ่งแวดล้อม โดยขายสินค้าสดที่ไม่ใช้บรรจุภัณฑ์มาก ในขณะที่ร้านสะดวกซื้อและซูเปอร์มาร์เก็ตสร้างขยะพลาสติกมหาศาล โดยในกรุงเทพฯ คนใช้ถุงพลาสติกเฉลี่ย 8 ใบต่อวัน และระบบอาหารอุตสาหกรรมที่เชนใหญ่โปรโมทมีส่วนทำให้เกิดก๊าซเรือนกระจกถึง 50% ของทั้งโลก รวมถึง 8-10% จากบรรจุภัณฑ์และการแปรรูป แม้เชนใหญ่จะเริ่มใช้พลังงานแสงอาทิตย์และตั้งเป้าลดการใช้พลาสติกมากขึ้น

แต่ยังไม่เพียงพอเมื่อเทียบกับผลกระทบโดยรวมกลยุทธ์ร้านค้าปลีกยุคใหม่หันมาใช้ Localized Marketing มากขึ้น
 

บรรดาค้าปลีกยุคใหม่ล้วนแต่มีพลังทางการเงิน แต่ละแบรนด์ก็มองเห็นโอกาสในการเพิ่มยอดขายด้วยการใช้ Localized Marketing ในการเข้าถึงลูกค้าแต่ละท้องถิ่น ยิ่งทำให้ค้าปลีกชุมชนหรือบรรดารายย่อยยิ่งอยู่ยากมากขึ้น เห็นตัวอย่างกันชัดๆเช่น

ผลประโยชน์ต่อเศรษฐกิจของประเทศไทยจาก “เทรนด์ไทยยั่งยืน”
 

แม้ไม่อาจปฏิเสธได้ว่าค้าปลีกยุคใหม่ก็หันมาจับตลาดท้องถิ่นมากขึ้น และย่อมส่งผลกระทบในระยะยาวต่อค้าปลีกรายย่อยที่ตัวเลขจำนวนเริ่มลดลงชัดเจน ทั้งที่ในความจริงค้าปลีกชุมชนรายเล็กๆ เหล่านี้ภาครัฐสามารถผลักดันให้เป็น Softpower เมืองไทยได้ เนื่องจากการสนับสนุนร้านค้าชุมชนไม่ได้เพียงจะช่วยกระจายรายได้ แต่ยังส่งเสริมความยั่งยืนทางเศรษฐกิจในอีกหลายด้าน

 

อย่างไรก็ดีในยุคที่สังคมมีการเปลี่ยนแปลง ร้านค้าท้องถิ่นเองก็ควรปรับตัวไปพร้อมกับเทรนด์ความยั่งยืนผสานการใช้เทคโนโลยีเข้าช่วยเช่นการเข้าร่วมแอพเดลิเวอรี หรือใช้ social media เพื่อโปรโมทสินค้าท้องถิ่น หรือการสร้างจุดเด่นชุมชนเช่นการจัดงานเทศกาลอาหารท้องถิ่น เพื่อดึงดูดลูกค้าและนักท่องเที่ยว ซึ่งช่วยเพิ่มรายได้และรักษาวัฒนธรรมไปพร้อมๆกันได้

 

 ติดตามได้ที่ Add LINE id: @thaifranchise

นักเขียน

คุณรัตนชัย ม่วงงาม (เปี๊ยก)