สมาคมผู้จัดพิมพ์และผู้จำหน่ายหนังสือแห่งประเทศไทยเริ่มต้นขึ้นในราว พ.ศ. 2502 จากการปรึกษาหารือของบุคคลสำคัญในแวดวงการ ศึกษาของไทย ได้แก่ อ.อภัย จันทวิมล ซึ่งขณะนั้นดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมสามัญศึกษา, ม.ล.มานิจ ชุมสาย แห่งองค์การยูเนสโก และนายกำธร สถิรกุล ผู้อำนวยการองค์การค้าของคุรุสภา โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมและพัฒนาการอ่านและการพิมพ์ในประเทศไทยให้เจริญก้าวหน้าเช่น เดียวกับนานาประเทศ

 

แต่การจะก่อตั้งสมาคมได้นั้น จำเป็นจะต้องได้รับความเห็นชอบและร่วมมือร่วมใจจากผู้ประกอบการสำนักพิมพ์ต่างๆ จึงได้มีการชักชวน นายจิตต์ แพร่พาณิช เจ้าของสำนักพิมพ์แพร่พิทยา และนายชัย จิตติเดชารักษ์ เจ้าของสุริวงศ์บุ๊คเซ็นเตอร์ จ.เชียงใหม่ มาพูดคุยปรึกษากับนายกำธร สถิรกุล และร่วมกันก่อตั้งสมาคมขึ้น

 

หลังจากนั้นอีก 4 ปี ในวันที่ 4 พฤศจิกายน พ.ศ. 2508 จึงได้มีการจดทะเบียนก่อตั้งสมาคมกับกองตำรวจสันติบาล ใช้ชื่อว่า “สมาคมผู้จัดพิมพ์และผู้จำหน่ายหนังสือแห่งประเทศไทย” มีสำนักงานอยู่ที่อาคาร 9 ถนนราชดำเนิน (ภายในองค์การค้าคุรุสภา) จ.พระนคร มีนายกำธร สถิรกุล เป็นผู้เริ่มการฯ สำนัก และดำรงตำแหน่งนายกสมาคมผู้จัดพิมพ์ฯ เป็นท่านแรก
 

ต่อมาใน วันที่ 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2519 ม.ล.มานิจ ชุมสาย ได้ยื่นขอจดทะเบียนเปลี่ยนแปลงกรรมการสมาคมกับกองตำรวจสันติบาล และก้าวเข้ามาดำรงตำแหน่งนายกสมาคมผู้จัดพิมพ์ฯ ท่านที่ 2 ต่อจาก อาจารย์กำธร สถิรกุล รวมทั้งเป็นตัวตั้งตัวตีในการผลักดันกิจกรรมต่างๆ ซึ่งทำให้สมาคมผู้จัดพิมพ์ฯ มีผลงานและความเป็นปึกแผ่นมากขึ้น

 

ม.ล.มานิจ ชุมสาย ได้บริหารงานของสมาคมผู้จัดพิมพ์ฯ อย่างต่อเนื่องมาจนถึง พ.ศ. 2525 จึงได้มีการเปลี่ยนแปลงตัวผู้ดำรงตำแหน่ง นายกสมาคมผู้จัดพิมพ์ฯ เป็นนายธรรมนูญ เรืองศิลป์ แห่งสำนักพิมพ์เรืองศิลป์ และใน พ.ศ. 2528 เมื่อ ม.ล.มานิจ ได้รับเลือกเป็นนายกสมาคมผู้จัดพิมพ์ฯ อีกครั้ง ก็ได้มีการแก้ไขกฎของสมาคม โดยกำหนดให้นายกสมาคมฯ แต่ละท่านอยู่ในตำแหน่งได้คราวละ 2 ปี และมีการแก้ไขกฎอีก ครั้งใน พ.ศ.2530 ในสมัยของนายวิริยะ สิริสิงห กำหนดเพิ่มเติมว่าผู้ดำรงตำแหน่งนายกสมาคมผู้จัดพิมพ์ฯ จะอยู่ในตำแหน่งได้คราวละ 2 ปี แต่ไม่เกิน 2 สมัย หรือ 4 ปี เพื่อให้เกิดการสับเปลี่ยนกันปฏิบัติหน้าที่และมีความเหมาะสมมากยิ่งขึ้น