คำไวพจน์

คำไวพจน์ คือ คำที่มีความหมายตรงกัน หรือคล้ายกันมาก แต่เขียนไม่เหมือนกัน แบ่งออกได้เป็น 3 ประเภทใหญ่ ๆ คือ

1. คำพ้องรูป คือคำที่พ้องความหมาย ซึ่งจะเขียนเหมือนกัน แต่อาจจะออกเสียงแตกต่างกัน
2. คำพ้องเสียง คือคำที่ออกเสียงเหมือนกัน แต่เขียนต่างกัน และมีความหมายแตกต่างกัน
3. คำพ้องความ คือคำที่ความหมายเหมือนกัน แต่เขียนแตกต่างกัน ออกเสียงแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง เช่น ช้าง กับกุญชร

คำไวพจน์ หรือ การหลากคำ เป็นชื่อเรียกคำในภาษาไทยจำพวกหนึ่ง มีความหมายต่างกันเป็น 2 แบบ

1. พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช 2542 ให้คำอธิบายว่า

คำไวพจน์ คือ "คำที่เขียนต่างกันแต่มีความหมายเหมือนกันหรือใกล้เคียงกันมาก เช่น มนุษย์ กับ คน บ้าน กับ เรือน รอ กับ คอย ป่า กับ ดง คำพ้องความ ก็ว่า" (พจนานุกรม 2542 หน้า 1091)

2. ความหมายที่พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) กล่าวไว้ในหนังสือแบบเรียนภาษาไทย ด้วยว่า

คำไวพจน์ หมายถึง "คำที่ออกเสียงเหมืมอนกันแต่เขียนต่างกันและมีความหมายต่างกัน เช่น ใส กับ ไส โจทก์ กับ โจทย์ พาน กับ พาล ปัจจุบันเรียกว่า คำพ้องเสียง"

คำพ้องรูป

คำพ้องรูป คือคำที่มีรูปเขียนเหมือนกัน มีความหมายต่างกัน ออกเสียงต่างกันหรือเหมือนกันก็ได้

ตัวอย่าง

คำว่า "เพลา" สามารถอ่านได้ 2 แบบ ได้แก่

- เพลา : แกนสำหรับสอดดุมเกวียน
- เพ-ลา : กาล, เวลา, คราว

คำพ้องเสียง

คำพ้องเสียง คือคำที่เขียนต่างกัน มีความหมายต่างกัน ออกเสียงเหมือนกัน
*ตามนิยามคำไวพจน์ของพระยาศรีสุนทรโวหาร

ตัวอย่าง

- คำว่า "อิฐ" อ่านว่า อิด หมายถึง ดินเผาสำหรับก่อสร้าง
- คำว่า "อิด" อ่านว่า อิด หมายถึง เหนื่อยใจ, อ่อนใจ

คำพ้องความ

คำพ้องความ คือคำต่างรูป ต่างเสียง แต่มีความหมายเหมือนหรือใกล้เคียงกัน
*ตามนิยามคำไวพจน์ของพจนานุกรมราชบัณฑิตฯ

ตัวอย่าง

คำว่า "พระอาทิตย์" มีหลายคำที่มีความหมายสื่อถึงพระอาทิตย์ เช่น

- ตะวัน
- สุริยา

ประโยชน์ของคำไวพจน์

คำไวพจน์มีประโยชน์มากในแง่ของวรรณศิลป์ วรรณกรรม คือ ถ้าเรารู้จักนำคำไวพจน์มาใช้แทนคำทั่ว ๆ ไปและใช้ให้เหมาะกับบริบทเหมาะกับประเภทงานเขียน คำไวพจน์ก็จะช่วยให้งานเขียนของเราดูมีเสน่ห์ สละสลวยมากขึ้น โดยเฉพาะการแต่งกลอนที่คำไวพจน์จะช่วยให้แต่ละบทมีความคล้องจองกันโดยที่ความหมายที่จะสื่อยังคงตามบริบทเดิม

คำไวพจน์ ถือเป็นจำพวกหนึ่งของคำในภาษาไทยที่ทำให้ภาษาไทยมีความสละสลวยมาก พอไปประกอบกับการแต่งบทกลอนแล้วทำให้มีความลื่นไหลและคล้องจองกันแต่ยังคงความหมายที่จะสื่อสารไว้ได้อย่างถูกต้องครบถ้วน เอาไว้บทความหน้าเรามาดูคำไวพจน์และวิธีใช้ในการแต่งกลอนกัน