สรุปครบ! การประเมินผลการปฏิบัติงาน คืออะไร ทั้งหมดมีกี่แบบ

[สมหมาย รอคอย]

การประเมินผลการปฏิบัติงาน มีประโยชน์ต่อองค์กรมากแค่ไหน

ในโลกธุรกิจที่มีการแข่งขันสูง การประเมินผลการปฏิบัติงานเปรียบเสมือนเครื่องมือชี้วัดความสำเร็จที่ทุกองค์กรขาดไม่ได้ ซึ่งสอดคล้องกับแนวทางการบริหารทรัพยากรบุคคลตามมาตรฐานสากลที่ให้ความสำคัญกับการพัฒนาศักยภาพคนอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้เข้าใจได้ชัดเจนว่าการประเมินผลการปฏิบัติงานคือกลไกสำคัญที่ช่วยสะท้อนประสิทธิภาพการทำงานจริง การทำการประเมินผลงานที่ดีจึงไม่ได้มีไว้แค่ปรับเงินเดือน แต่ยังมีประโยชน์ในการขับเคลื่อนองค์กร


การประเมินผลการปฏิบัติงาน คืออะไร
การประเมินผลการปฏิบัติงานเป็นกระบวนการที่เป็นระบบในการวัดและพิจารณาคุณค่าของผลการทำงานของพนักงานในช่วงเวลาที่กำหนด โดยนำผลงานที่ทำได้จริงมาเปรียบเทียบกับมาตรฐานหรือเป้าหมาย (KPIs) ที่ตั้งไว้ ทั้งในด้านปริมาณ คุณภาพ และพฤติกรรมในการทำงาน เพื่อให้ได้ข้อมูลที่ชัดเจนว่าพนักงานแต่ละคนมีประสิทธิภาพอยู่ในระดับไหน

ความสำคัญของกระบวนการนี้ไม่ได้มีไว้เพื่อจับผิด แต่เป็นเครื่องมือสื่อสารสำคัญระหว่างหัวหน้าและลูกน้อง เพื่อทบทวนว่า การประเมินผลการปฏิบัติงานที่ผ่านมาประสบความสำเร็จมากแค่ไหน ช่วยให้องค์กรเห็นจุดแข็งและจุดที่ต้องพัฒนาของบุคลากร ทำให้สามารถวางแผนฝึกอบรมได้อย่างตรงจุด รวมถึงใช้เป็นเกณฑ์ที่เป็นธรรมในการพิจารณาผลตอบแทนหรือการเลื่อนตำแหน่ง ซึ่งถือเป็นรากฐานสำคัญของการบริหารคนที่สำคัญ


หลักการประเมินผลการปฏิบัติงานเบื้องต้น มีอะไรบ้าง?
เพื่อให้การวัดผลออกมามีประสิทธิภาพและเป็นที่ยอมรับของพนักงานทุกคน ก่อนจะไปดูว่าการประเมินผลการทํางานมีวิธีการอย่างไร ผู้ประเมินจำเป็นต้องยึดถือหลักการพื้นฐานที่ถูกต้องเป็นที่ตั้ง เพื่อลดความขัดแย้งและสร้างมาตรฐานที่เป็นธรรมภายในองค์กร โดยมีหลักการสำคัญดังนี้

• ต้องเกี่ยวข้องกับงานเกณฑ์ที่ใช้ในการวัดผลต้องสัมพันธ์โดยตรงกับหน้าที่ความรับผิดชอบและลักษณะงานที่ระบุไว้ใน Job Description ไม่นำเรื่องส่วนตัวหรือความรู้สึกชอบพอมาปะปน

• ต้องมีมาตรฐานที่ชัดเจนเครื่องมือและเกณฑ์การวัดผลต้องมีความชัดเจน เป็นรูปธรรม และใช้มาตรฐานเดียวกันสำหรับพนักงานที่ปฏิบัติงานในตำแหน่งหรือระดับเดียวกัน เพื่อให้การประเมินผลการปฏิบัติงานมีความยุติธรรมที่สุด

• ต้องมีความเป็นกลาง การประเมินต้องตั้งอยู่บนพื้นฐานของข้อมูลจริงและหลักฐานที่พิสูจน์ได้ หลีกเลี่ยงอคติ หรือการใช้วิจารณญาณส่วนตัวเพียงอย่างเดียว เพื่อให้ผลลัพธ์มีความน่าเชื่อถือ

• ต้องมีการสื่อสารผลย้อนกลับการประเมินที่ดีไม่ใช่การสื่อสารทางเดียว แต่ต้องมีการแจ้งผลให้พนักงานทราบ เพื่อให้รู้จุดเด่นและจุดด้อยของตนเอง ซึ่งจะนำไปสู่การปรับปรุงและพัฒนาการทำงานในอนาคต

การประเมินผลการปฏิบัติงาภาพรวมมีกี่ประเภท

หลายองค์กรอาจมีคำถามว่าการประเมินผลการปฏิบัติงานมีกี่แบบและควรเลือกใช้แบบไหน ในความเป็นจริงแล้วรูปแบบการประเมินสามารถแบ่งออกได้หลายประเภทตามวัตถุประสงค์และวัฒนธรรมขององค์กร ซึ่งหากถามว่าการประเมินผลการทํางานมีวิธีการอย่างไรที่นิยมใช้กันในปัจจุบัน สามารถสรุปเป็น 5 รูปแบบหลักได้ดังนี้

• การประเมินผลการปฏิบัติงานโดยดัชนีชี้วัด คือการวัดผลจากตัวเลขหรือผลลัพธ์ที่จับต้องได้ เช่น ยอดขาย, จำนวนชิ้นงาน หรือเปอร์เซ็นต์ความสำเร็จของโปรเจกต์ใช้ประเมินความสำเร็จของงานในเชิงปริมาณ ว่าพนักงานสามารถทำได้ตามเป้าหมายที่ตกลงไว้หรือไม่

• การประเมินสมรรถนะ คือการวัดผลจากพฤติกรรมและทักษะความสามารถ ทั้ง Soft Skills และ Hard Skills เช่น ภาวะผู้นำ, การทำงานเป็นทีม หรือทักษะเฉพาะทาง

• การประเมินแบบ 360 องศาคือการรวบรวมการประเมินผลการปฏิบัติงานจากรอบด้าน ไม่ใช่แค่จากหัวหน้างานเพียงคนเดียว แต่รวมถึงเพื่อนร่วมงาน ลูกน้อง หรือแม้แต่ลูกค้า

• การบริหารโดยยึดวัตถุประสงค์ คือการที่หัวหน้าและลูกน้องร่วมกันกำหนดวัตถุประสงค์และเป้าหมายในการทำงานตั้งแต่ต้น แล้วมาประเมินผลตามที่ตกลงกันไว้

• การประเมินแบบมาตราส่วน  คือรูปแบบดั้งเดิมที่ใช้แบบฟอร์มกำหนดหัวข้อและให้คะแนนเป็นระดับใช้ประเมินคุณลักษณะทั่วไป เช่น การมาทำงาน ความขยัน หรือความรับผิดชอบในหน้าที่ ซึ่งเป็นวิธีที่ง่ายและเร็ว

ทำไมต้องประเมินผลการปฏิบัติงาน มีข้อดียังไง?
หลายครั้งที่พนักงานรู้สึกกังวลหรือกดดันเมื่อถึงช่วงเวลาของการวัดผล แต่จริง ๆ แล้วกระบวนการนี้คือหัวใจสำคัญของการบริหารงานบุคคล ถ้าเราทำความเข้าใจว่าการประเมินผลการทำงานมีผลดีอย่างไร จะเห็นได้ชัดเจนว่านี่คือเครื่องมือที่ช่วยสร้างความยุติธรรมและผลักดันให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืน ไม่ใช่เพียงแค่การตัดเกรดประจำปี โดยวัตถุประสงค์หลักและข้อดีของการประเมินผลมีประมาณนี้

• เพื่อใช้ในการบริหารค่าตอบแทน ผลการประเมินเป็นหลักฐานสำคัญที่ช่วยให้องค์กรพิจารณาการขึ้นเงินเดือน การจ่ายโบนัส หรือสวัสดิการต่างๆ ได้อย่างเป็นธรรมตามผลงานที่เกิดขึ้นจริง สร้างขวัญและกำลังใจให้กับคนทำงาน

• เพื่อพัฒนาศักยภาพพนักงานทำให้ทราบจุดแข็งที่ควรส่งเสริมและจุดอ่อนที่ต้องปรับปรุง ซึ่งนำไปสู่การวางแผนฝึกอบรมและพัฒนาทักษะรายบุคคลได้อย่างตรงจุด ช่วยดึงศักยภาพของพนักงานออกมาใช้ได้อย่างเต็มที่

• เพื่อการเลื่อนตำแหน่งและโยกย้ายช่วยคัดกรองคนเก่ง ที่มีความเหมาะสมสำหรับการเลื่อนตำแหน่งสูงขึ้น หรือโยกย้ายบุคลากรไปสู่หน้าที่ที่เหมาะสมกับความสามารถ

• เพื่อปรับปรุงการสื่อสารภายใน เปิดโอกาสให้หัวหน้าและลูกน้องได้พูดคุยแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ปรับความเข้าใจในเป้าหมายของงาน และสร้างความสัมพันธ์ที่ดีในการทำงานร่วมกันผ่านการให้ Feedback

• เพื่อวัดความสำเร็จขององค์กร ช่วยตรวจสอบว่าทิศทางการทำงานของพนักงานแต่ละคน สอดคล้องและช่วยผลักดันให้บรรลุเป้าหมายหลักขององค์กรหรือไม่ หากมีส่วนไหนบกพร่องก็สามารถแก้ไขได้ทันท่วงที

การประเมินผลการปฏิบัติงาน ทำไมหลายองค์กรมองว่าเป็นเรื่องจำเป็น
การประเมินผลการปฏิบัติงานไม่ใช่เพียงแค่พิธีกรรมทางเอกสารที่ฝ่ายบุคคลกำหนดขึ้น แต่เป็นกลยุทธ์สำคัญที่ช่วยขับเคลื่อนองค์กรให้ก้าวหน้าอย่างมั่นคง เพราะเมื่อทุกคนในองค์กรเข้าใจตรงกันว่าการประเมินผลงานเครื่องมือในการพัฒนา ไม่ใช่การจ้องจับผิด ก็จะช่วยเปลี่ยนทัศนคติลบให้กลายเป็นแรงผลักดันในการทำงานได้