ใช้ยา PEP หลังถูกเข็มตำ: สิ่งที่บุคลากรการแพทย์ควรรู้

[พัณณิกา พรูสิริพร]

การถูกเข็มตำเป็นหนึ่งในอุบัติเหตุที่บุคลากรทางการแพทย์อาจเผชิญได้บ่อยในระหว่างปฏิบัติงาน ความเสี่ยงสำคัญที่ตามมาคือการติดเชื้อที่ติดต่อทางเลือด โดยเฉพาะเชื้อ HIV ปัจจุบันมีแนวทางการดูแลที่ช่วยลดโอกาสการติดเชื้อได้ เรียกว่า ยา PEP หรือ Post-Exposure Prophylaxis ซึ่งต้องใช้ภายในช่วงเวลาที่กำหนดเพื่อให้ได้ผลดีที่สุด

บทความนี้จะอธิบายความเสี่ยงจากการถูกเข็มตำ แนวทางการใช้ยา PEP ขั้นตอนการดูแล ผลข้างเคียงที่อาจพบ และคำแนะนำสำหรับบุคลากรทางการแพทย์ เพื่อให้เข้าใจและรับมือได้อย่างถูกต้องเมื่อต้องเผชิญเหตุการณ์ไม่คาดคิด

ความเสี่ยงจากการถูกเข็มตำในงานบุคลากรการแพทย์
การถูกเข็มตำเป็นอุบัติเหตุที่พบได้บ่อยในบุคลากรทางการแพทย์ โดยเฉพาะช่วงที่ทำหัตถการ เช่น การเจาะเลือด การฉีดยา หรือการเก็บตัวอย่างเลือด หากเข็มที่ใช้มีการปนเปื้อน เลือดหรือสารคัดหลั่งสามารถเข้าสู่ร่างกายผ่านบาดแผลเล็ก ๆ ได้ทันที

ความเสี่ยงที่กังวลที่สุดคือการติดเชื้อที่ติดต่อผ่านเลือด เช่น HIV, ไวรัสตับอักเสบบี (HBV) และไวรัสตับอักเสบซี (HCV) ซึ่งมีโอกาสแพร่เชื้อต่างกันไปตามชนิดของเชื้อและปริมาณเลือดที่สัมผัส การศึกษาหลายฉบับพบว่าแม้ความเสี่ยงโดยรวมจะไม่สูง แต่หากเกิดขึ้นจริงผลกระทบอาจรุนแรงต่อสุขภาพระยะยาว

เพื่อป้องกันอันตราย โรงพยาบาลและสถานพยาบาลจึงเน้นมาตรการความปลอดภัย เช่น การใช้อุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล การกำจัดเข็มอย่างถูกวิธี และการจัดทำแนวทางรับมือเมื่อเกิดการถูกเข็มตำ เพื่อให้บุคลากรสามารถเข้ารับการประเมินและดูแลได้ทันท่วงที

PEP กับการป้องกัน HIV หลังถูกเข็มตำ
หลังจากบุคลากรทางการแพทย์ถูกเข็มตำ ความกังวลหลักคือความเสี่ยงการติดเชื้อ HIV ซึ่งอาจเกิดขึ้นได้แม้จะมีโอกาสไม่สูงนัก หนึ่งในมาตรการสำคัญที่ช่วยลดความเสี่ยงคือการใช้ยา PEP หรือ Post-Exposure Prophylaxis

PEP เป็นยาต้านไวรัสที่ทำงานโดยยับยั้งไม่ให้เชื้อ HIV แพร่กระจายเข้าสู่เซลล์ร่างกาย การใช้ยานี้จะได้ผลสูงสุดเมื่อเริ่มภายใน 72 ชั่วโมงหลังเกิดเหตุ โดยต้องรับประทานต่อเนื่องประมาณ 28 วัน และอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์

สำหรับสถานการณ์ฉุกเฉิน เช่น การถูกเข็มตำในโรงพยาบาล การเข้าถึง PEP อย่างทันท่วงทีจึงมีบทบาทสำคัญต่อการลดความเสี่ยง และเป็นแนวทางที่ได้รับการยอมรับจากองค์การอนามัยโลกและหน่วยงานควบคุมโรคในหลายประเทศ

ขั้นตอนการใช้ยา PEP หลังถูกเข็มตำ
เมื่อเกิดเหตุถูกเข็มตำ สิ่งสำคัญคือต้องรับมืออย่างเป็นระบบตั้งแต่แรกเริ่ม ขั้นแรกให้รีบล้างบาดแผลด้วยน้ำสะอาดและสบู่ หลีกเลี่ยงการบีบแผลแรง ๆ เพราะอาจทำให้เนื้อเยื่อเสียหายมากขึ้น

จากนั้นควรรีบแจ้งหัวหน้างานหรือหน่วยควบคุมการติดเชื้อของโรงพยาบาล เพื่อให้มีการบันทึกเหตุการณ์และประเมินความเสี่ยง หากเข็มหรืออุปกรณ์สัมผัสกับเลือดของผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูง แพทย์จะพิจารณาเริ่มใช้ยา PEP โดยเร็วที่สุด

เมื่อเริ่มยาแล้ว แพทย์มักให้รับประทานต่อเนื่องประมาณ 28 วัน พร้อมติดตามผลเลือดในช่วง 3–6 เดือน เพื่อยืนยันว่ามีประสิทธิภาพตามที่คาดหวัง การทำตามขั้นตอนเหล่านี้อย่างครบถ้วนจะช่วยลดความกังวลและเพิ่มโอกาสป้องกันการติดเชื้อ HIV ได้มากขึ้น

ผลข้างเคียงที่อาจพบจากการใช้ยา PEP
แม้ยา PEP จะมีบทบาทสำคัญในการลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ HIV แต่ก็อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงได้ในบางคน อาการที่พบบ่อย ได้แก่ คลื่นไส้ เวียนศีรษะ ปวดศีรษะ และรู้สึกอ่อนเพลีย ซึ่งมักเป็นอาการชั่วคราวและสามารถบรรเทาได้ด้วยการพักผ่อนหรือปรับพฤติกรรมการกินยา

ในบางรายอาจพบความผิดปกติทางผลเลือดหรือค่าการทำงานของตับ แพทย์จึงมักนัดตรวจติดตามระหว่างที่ใช้ยา เพื่อให้มั่นใจว่ายังอยู่ในเกณฑ์ที่ปลอดภัย หากมีอาการไม่พึงประสงค์รุนแรง ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์ทันทีเพื่อพิจารณาปรับวิธีการรักษา

โดยทั่วไป ผลข้างเคียงของยา PEP ไม่ได้รุนแรงและไม่ใช่เหตุผลที่ควรหยุดยาเอง เพราะการหยุดก่อนกำหนดอาจทำให้ประสิทธิภาพในการป้องกันลดลง ดังนั้น การรับยาและติดตามภายใต้การดูแลของแพทย์จึงเป็นสิ่งสำคัญ

คำแนะนำสำหรับบุคลากรทางการแพทย์
บุคลากรทางการแพทย์ถือเป็นกลุ่มที่เผชิญความเสี่ยงจากการถูกเข็มตำบ่อยที่สุด การป้องกันจึงเป็นสิ่งสำคัญอันดับแรก ควรใช้อุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคลอย่างเคร่งครัด เช่น ถุงมือ หน้ากาก และอุปกรณ์ป้องกันดวงตา รวมถึงหลีกเลี่ยงการ recap เข็มเพื่อลดโอกาสเกิดอุบัติเหตุ

นอกจากนี้ ควรมีการอบรมและสร้างความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับแนวทางปฏิบัติเมื่อถูกเข็มตำ เพื่อให้สามารถเข้ารับการประเมินและรับการรักษาด้วย PEP ได้อย่างรวดเร็ว โรงพยาบาลควรจัดให้มียา PEP พร้อมใช้งาน และกำหนดช่องทางการเข้าถึงที่ชัดเจน

การมีระบบดูแลบุคลากรหลังเกิดเหตุ เช่น การให้คำปรึกษา การติดตามผลเลือด และการสนับสนุนด้านจิตใจ จะช่วยลดความเครียดและทำให้บุคลากรมั่นใจมากขึ้นในการทำงานท่ามกลางความเสี่ยงที่หลีกเลี่ยงไม่ได้

สรุป
การถูกเข็มตำเป็นอุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้นได้กับบุคลากรทางการแพทย์ทุกคน และแม้ความเสี่ยงติดเชื้อ HIV จะไม่สูงนัก แต่หากเกิดขึ้นจริงย่อมส่งผลกระทบต่อชีวิตและการทำงานอย่างมาก การใช้ยา PEP ภายใต้การดูแลของแพทย์จึงเป็นมาตรการสำคัญที่ช่วยลดโอกาสการติดเชื้อได้อย่างมีนัยสำคัญ
หัวใจสำคัญคือการเริ่มยาโดยเร็วที่สุดภายใน 72 ชั่วโมง และปฏิบัติตามคำแนะนำทางการแพทย์อย่างเคร่งครัด รวมถึงการติดตามผลเลือดตามกำหนด สำหรับบุคลากรที่ต้องทำงานในสภาพแวดล้อมเสี่ยง การมีความรู้ ความเข้าใจ และระบบสนับสนุนที่พร้อมจะช่วยสร้างความมั่นใจและความปลอดภัยในการทำงานได้มากขึ้น

หากต้องการข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับแนวทางการใช้ [ยา PEP] สามารถศึกษาเพิ่มเติมได้จากคลินิกที่มีแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านการดูแลและป้องกันการติดเชื้อ HIV